ยถาว อายสฺมา มหากสฺสโป ภาคิเนยฺยํ โอวทติ อนนฺตริยสมนฺนาคโต อิทฺธิปาฏิหีเรน องฺคุลิโย อทีเปตฺวา ยํ สพฺเพสํ ธมฺมานํ กมฺมสมาทานานํ เหตุโส ฐานโส ยถาภูตํ ญาณํ, ตสฺส อายสฺมโต สํวิชฺชเต, เตน นํ โอวทติ, ตํ ภควา กโรติฯ

‘‘สเจปิ ทส ปชฺโชเต, ธารยิสฺสสิ กสฺสป;

เนว ทกฺขติ รูปานิ, จกฺขุ ตสฺส น วิชฺชตี’’ติฯ

อปิ จ โข ยถา ทูโต ราชวจเนน สตฺตมนุสาสติ, เอวํ เสสานุโค อญฺญาตกํ โฆสํ ปเรสํ เทเสติฯ อนุญฺญาตขมสุตฺตํ คเหตพฺพํฯ อนนุญฺญาตขมํ น คเหตพฺพํฯ

ตตฺถ กตโม สุตฺตสงฺกโร? ปญฺจวิธํ สุตฺตํ, สํกิเลสภาคิยํ วาสนาภาคิยํ ทสฺสนภาคิยํ ภาวนาภาคิยํ อเสกฺขภาคิยํฯ อญฺญํ อาราเธยฺย อญฺญํ เทเสติ อญฺญสฺส จ สุตฺตสฺส อตฺถํ อญฺญมฺหิ สุตฺเต นิทฺทิสติฯ สุตฺตสฺส วา หิ อเนกาการํ อตฺถํ นิทฺทิสติฯ อริยธมฺมสาธเน อตฺถํ วิวรติฯ วาสนาภาคิยสฺส อตฺถํ ทสฺสนภาคิเยสุ นิทฺทิสติฯ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ อตฺถํ อุทฺธํภาคิเยสุ นิทฺทิสติฯ มุทุมชฺฌานํ อินฺทฺริยานํ อธิมตฺเตสุ สุตฺเตสุ นิทฺทิสติฯ อิติ อยํ สุตฺตํ สมฺเภทํ เหตุนา จ นิสฺสนฺเทน จ ผเลน จ นิทฺเทเสน จ มุทุมชฺฌาธิมตฺตตายปิ จ อตฺเถน จ พฺยญฺชเนน จ โย สมฺเภโท, อยํ วุจฺจติ สุตฺตสงฺกโรฯ โย อสมฺเภโท, อยํ วุจฺจติ สุตฺตวิจโยฯ

ตตฺถายํ อุทฺทานคาถา

ปุริมานํ อกฺขณฺฑํ, ยถาภูตสฺส ปจฺจโย;

นิสฺสนฺโท วาสนาสทฺธิ, อนุญฺญา สุตฺตสงฺกโรฯ

เถรสฺส มหากจฺจายนสฺส

สุตฺตวิจโย นาม จตุตฺถภูมิฯ

5. ปญฺจมภูมิ

[43] ตตฺถ กตโม หารวิภงฺโค? ยตฺถ โสฬส หารา อกฺขรโส เภทํ คจฺฉนฺติฯ ตตฺถ อาทิมฺหิ เทสนาหาโรฯ ตตฺถ อยํ คาถา กุสลา วา อกุสลา วา สจฺจานิ วา สจฺเจกเทโส วาฯ กิํ เทสิตนฺติ? สุตฺเต วีมํสา เทสนาหาโรฯ ยถา อริยสจฺจานิ นิกฺเขโป จตฺตาริ สจฺจานิ สาธารณานิ อสาธารณานิ จฯ ยานิ จ อฏฺฐารส ปทานิ ทุกฺขโต สตฺต ปทานิ สงฺเขเปน กายิเกน เจตสิเกน ทุกฺเขน, อปฺปิยสมฺปโยเคน ปิยวิปฺปโยเคน จ ตีหิ จ สงฺขตาหิฯ ตตฺถ ตีณิ สงฺขตลกฺขณานิ ติสฺโส ทุกฺขตา อุปฺปาโท สงฺขตลกฺขณํ, สงฺขารทุกฺขตาย ทุกฺขตา จ สงฺขตลกฺขณํ, วิปริณามทุกฺขตาย ทุกฺขตาติ อญฺญถตฺถํ จ สงฺขตลกฺขณํ, ทุกฺขทุกฺขตาย จ ทุกฺขตา, อิเมสํ ติณฺณํ สงฺขตลกฺขณานํ ตีสุ เวทนาภูมีสุ อทุกฺขมสุขา เวทนา อุปฺปาโท สงฺขตลกฺขณํ, สงฺขารทุกฺขตาย จ ทุกฺขตา ตโย สงฺขตลกฺขณํ, สุขา เวทนาย จ วิปริณามทุกฺขตาย จ ทุกฺขตาติ อญฺญถตฺตํ สงฺขตลกฺขณํ, ทุกฺขาเวทนา ทุกฺขทุกฺขตา จ ทุกฺขตา อิมมฺหิ อิเมสุ นวปเทสุ ปฐมเกสุ สตฺตสุ ปเทสุ โสฬสสุ ปเทสุ ทุกฺขา ปริเยสิตพฺพา, เอกาทส ทุกฺขตาย จ ลกฺขณํ นิทฺเทเส นิทฺทิฏฺฐํฯ ปาตุภาวลกฺขณา ชาติยา จ ปาตุภาวจุติลกฺขโณ จุโตติ วิตฺถาเรน ปนฺนรสปทานิ กตฺตพฺพานิ, เอวํ สาธารณานิ อสาธารณานิ จ สตฺตสุ ทสสุ ปเทสุ สญฺญาส ติวิเธ จ สาสนปฺปฏฺฐาเน อฏฺฐารสวิเธสุ จ สุตฺตาธิฏฺฐาเนสุ ทสวิเธสุ จ สุตฺตวิเธยฺเยสุ โสฬสวิเธสุ จ หาเรสุ เอกวีสติวิธาย จ ปวิจยวีมํสายาติ อิทํ เทสิตํฯ ยถาภูตญฺจ เทสิตนฺติ, อยํ วุจฺจติ เทสนาหาโรฯ

[44] ตตฺถ กตโม วิจโย หาโร?

ปทํ ปญฺหา จ ปุจฺฉา จ, กิํ ปุพฺพํ กิญฺจ ปจฺฉิมํ;

อนุคีติ สา จ วิจโย, หาโร วิจโยติ นิทฺทิฏฺโฐฯ

ปทนฺติ ปฐมํ ปทํฯ ตสฺส โก อตฺโถ? ยํ ภควา ปุฏฺโฐ อายสฺมตา อชิเตน ตํ คเหตพฺพํ, กติปทานิ ปุฏฺฐานิ ยถากิํ เกนสฺสุ นิวุโต โลโกติ คาถา, อิมานิ กติปทานิ จตฺตาริ อิติ วิสชฺชนาย ปุจฺฉาฯ ยตฺตเกหิ ปเทหิ ภควตา วิสชฺชิตานิ ปทานิ อิติ ปุจฺฉาย จ ยา ปทานํ สงฺกาสนา, อิทํ วุจฺจติ ปทนฺติฯ

ปญฺหาติ อิมานิ จตฺตาริ ปทานิฯ กติ ปญฺหา? เอโก วา ทฺเว วา ตทุตฺตริ วา อิมานิ จตฺตาริ ปทานิ เอโก ปญฺโห, อตฺถานุปริวตฺติ พฺยญฺชนํ โหติ, สมฺพหุลานิปิ ปทานิ เอกเมวตฺถํ ปุจฺฉติฯ อิมานิ จตฺตาริ ปทานิ อนุปริวตฺตีนิ ตํ พฺยญฺชเนน เอโก ปญฺโหว โหติฯ